Ахсаан

«Колобок сырыыта»

Сыала: Предмети кээмэйинэн, үрдүгүнэн, өҥүнэн, кэтитинэн араарга, бөлөхтөрүнэн наардыырга үөрэтии. Хайысханы салгыы үөрэтии, хатылааһын (уҥа - хаҥас, аллара - үөһэ). Болҕомтону, толкуйдуур дьоҕуру сайыннарыы.  Дьарыкка тулуйан олорорго, үлэлииргэ үөрэтии, интэриэһи үөскэтии.

Дьарык хаамыыта:

Иитээччи/төрөппүт: Таабырын хоһоону иһит эрэ. 

Түннүктэн сиргэ

Төкүнүйэн түспүт,

Уонна суол устун

Айанныы турбут.

Кимий ол? (колобок)

- Саамай сөп! Онтон туох буолла этэй остуоруйа бүтэһигэр? (саһыл сиэбитэ)

- Билигин биһиги ол остуоруйаҕа айанныахпыт, онно Колобок саҥа доҕотторун көрсүөҕэ.

- Айанныахпыт иннинэ тарбахчаан оонньуутун оонньуохпут:

Куобах илин атахтарын

Чөмөхтүү тутан

Аһыҥканы туппут,

Онтон нэлэс гыннаран

Аһыҥката куотан хаалбыт.

- Бу Колобок дьиэтэ. Онтон бу тугуй? (күлүүс)

- Хайдах арыйабытый? (күлүүс тылынан)

- Хас күлүүс баарый? (биир)

- Онтон күлүүс тыллара? (элбэх)

- Биир сөбүлээбит күлүүһүн тылын ыл.

- Дьиэ аанын арыйарга сөптөөх күлүүс тылын булуохтаахпыт. Хайдах быһыылаах күлүүһүй? (түөрт муннук, квадрат)

- Чэ эрэ, түөрт муннук күлүүһү бул эрэ. 

- Дьэ ааммытын арыйдыбыт. Колобокпут бу баар эбит. Билигин кини доҕотторун көрдүү барыахпыт. 

- Икки суол сытар эбит иннибитигэр. Кэтиттэринэн хайдахтарый? (биирэ синньигэс, иккиһэ кэтит)

- Синньигэс суолбут хайдах өҥнөөҕүй? (араҕас)

- Биһиги кэтит суолунан барыахпыт. Хайдах өҥнөөҕүй? (халлаан күөх)

- Чэ бардыбыт. (Халлаан күөх кэтит суолунан бараллар)

Оҕону олордуллар. (Иитээччи/төрөппүт куобах кулгааҕын көрдөрөр)

- Кими көрсүбүт эбитий Колобок? (куобаҕы)

Куобах: Дорообо, Колобок! Мин эн доҕор көрдүүргүн билэбин.

Колобок: Ээ

Куобах: Иккиэн доҕордоһуох.

- Колобок саҥа доҕорун күндүлүөн баҕарбыт да, тугу сөбүлээн сиирин билбэт эбит.  

- Үөһэ долбуурга туох сытарый? (моркуоп)

- Онтон аллараа долбуурга? (уҥуох)

- Ыскаап үөһэ туох баарый? (хаппыыста)

- Ыскаап аллара өттүгэр? (кэмпиэт)

- Итилэртэн куобах тугу сөбүлүүрүй? (моркуоп, хаппыыста)

- Итилэри биир тылынан туох диэххэ сөбүй? (оҕуруот аһа)

- Ханнык долбуурга баалларый? (үөһэ)

- Куобах сөбүлүүр астарын сиэн үөрбүт, манньыйбыт. Көрсүөххэ диэри, куобахчаан!

- Колобок суол устун салгыы төкүнүйэ турбут. Уу, наһаа да үчүгэй хонууга тиийэн кэлбит. Манна кини сынньаныан, оонньуон баҕарбыт. 

Хонууга кэлэммит

Сибэкки хомуйуохха,

Араҕас, кыһыл,

Маҥан, күөх өҥнөөх

Дьэрэкээн букет оҥоруохпут.

- Колобок сынньанан баран салгыы айаннаабыт, арай хайалара эрэ тахсан кэлбит:

Саһыллыын эрэ доҕордоһор,

Куруук аччык, кыыһырымтаҕай,

Ардьай тиистэрин килэтэр

Олус да кутталлаах кыыл (бөрө)

Бөрө: Оо, оҕолоор, миэхэ көмөлөһүҥ эрэ. Миигин доҕотторум ыалдьыттата ыҥырбыттара, ол эрэн мин ким ханнык дьиэҕэ олорорун олох билбэппин.  (Остуолга олорон эрэ дьарык, араас кыыл, дьиэ ойууламмыт уруһуйа сытар).

- Кыыллары дьиэлэринэн наардыахпытын наада. Эһэ хайдах дьиэҕэ олороруй? (улахан дьиэҕэ)

- Тоҕо? (кини улахан)

- Халлаан күөх харандааһынан сурааһын оҥорон эһэни дьиэтигэр атаарыахпыт. (атын кыыллары эмиэ оннук дьиэлэрин буллартыыбыт).

Бөрө: Баһыыба! 

- Көрсүөххэ диэри, Бөрө. Биһиги салгыы барыахпытын наада. (Хонууга кэлэбит, көбүөргэ олоробут)

Эһэ: Соҕотоҕун чуҥкуйдум даҕаны. Эһигини кытары оонньуохпун баҕардым. 

Колобок: Оччоҕо биһигинниин доҕордос уонна оонньоо.

- Эһэ тугу сөбүлээн сиирий? (мүөт, отон)

- Оннук, кини отоннорун ахтыбыт аҕай уонна уруһуйдуон баҕарбыт. 

(остуолга күн, халлаан, отон уруһуйдаах лиис сытар) 

- Күн хайдах өҥнөөҕүй? (араҕас)

- Халлаан? (халлаан күөх)

- Отон? (кыһыл)

- Уруһуйга туох эрэ тиийбэт? (от суох эбит)

Оту уруһуйдаан бэриллэр.

- Эһэбит дьиэтигэр бараары ыксыыр. Көрсүөххэ диэри, эһэ!

- Көр эрэ, мас кэннигэр туох эрэ саспыт? (кутуруктар)

- Туох кутуруктарай? (саһыллар)

- Кутуруктарбыт тэҥнэр дуу, араас-араастар дуу? (Араастар: биирэ – кылгас. Иккиһэ – уһун)

- Хайдах биллиҥ, быһаар эрэ. (кутуруктары иккиэннэрин ылан сыһыары тутабыт, оччоҕо көстөн кэлэр)

- Маладьыас! Хайа, бу саһыл бэйэтинэн тиийэн кэллэ дии! Саһыл: Маладьыас, ...! Балтычааннарым кутуруктарын булбутун иһин махтанабын эйиэхэ. 

- Эһиги ханна сырыттыгыт?

- Ханнык кыыллары көрдүгүт?

- Кинилэрдиин тугу гынныгыт?

Чэ, мин бардым! Балтыларбар кутуруктарын биэрэ охсуом этэ. Көрдөөбүттэрэ ыраатта. Көрсүөххэ диэри!

Биһиги эмиэ дьиэбитигэр барыах. Олус бэркэ күүлэйдээтибит дии. Колобок доҕотторун көрсөрүгэр көмөлөстүбүт.